بازتاب طب و مضامین طبی در دیوان شمس

از آن¬جا که ادبیّات آینۀ تمام نمای باورها و اندیشه¬های یک ملّت است، بنابراین آثار شاعران و نویسندگان، بستری آماده و مدخلی مطمئن برای طرح نظرگاه¬های گوناگون می¬باشد، لذا طبیعی است که بخشی از مفاهیم، باورها و اصطلاحات و مفاهیم علمی، به آثار بزرگان ادب راه یافته باشد. یکی از دانش¬هایی که در متون ادبی فارسی انعکاس زیادی داشته، طب است. این بازتاب البتّه در همه متون به یک اندازه نیست. در بعضی از دیوان¬ها که شاعر اطّلاعات طبّی بیشتری داشته، یا می¬خواسته فضل¬فروشی کند، بیشتر به تعابیر و مفاهیم طبّی بر می¬خوریم. مولوی از جمله شاعرانی است که در دانش¬های مختلفی صاحب اطّلاع است و تردیدی نیست که آگاهی¬های پزشکی نیز مانند بسیاری از درس خواندگان دنیای قدیم داشته، امّا او به هیچ وجه این آگاهی¬ها را به شکل تصنّعی و فضل¬فروشانه در آثارش منعکس نکرده است. موضوع پژوهش حاضر، بررسی ظهور و بازتاب طب و مضامین طبّی در دیوان شمس است. در این پژوهش صرفاً به دنبال تدوین اطّلاعات طبّی موجود در دیوان شمس نیستیم، چه قصد مولانا از به کار بردن مفاهیم علوم دیگر، چیزی جز تبیین مفاهیم عرفانی و اخلاقی نبوده است. مضمون¬پردازی¬ها و شگردهای بلاغی مورد استفاده مولانا با تعابیر و مفاهیم مذکور در کانون توجّه نویسندگان است. روش کلّی در تدوین این پژوهش چنان بوده¬است، که مضامین طبّی موجود در شعر مولانا با تکیّه بر بعضی از شاخص¬ترین متون طبّی کهن استخراج گردیده و با ذکر شواهد شعری مناسب در دیوان شمس، توضیح داده شده¬اند. هدف اصلی از انجام این پژوهش، آسان تر کردن فهم پیچیدگی های متون کهن و تصحیح آن ها و حل تسامحات معنایی موجود در دیوان شمس است. مطالبی که در این پژوهش آمده، به جز مباحث مقدماتی عبارتند از: انواع بیماریها، شیوه¬های درمانی، ابزار و ادوات پزشکی، مشاغل پزشکی و مضمون¬پردازی¬هایی که در دیوان شمس با تعابیر و مفاهیم طبّی انجام شده است. کلمات کلیدی: دیوان شمس، مولانا، مفاهیم و مضامین پزشکی.